Kontakty z małoletnim dzieckiem
Na czym mogą polegać kontakty z małoletnimi dziećmi?
Stosownie do art. 113 § 2 k.r.o., kontakty z małoletnim dzieckiem obejmują w szczególności:
- przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu);
- bezpośrednie porozumiewanie się z dzieckiem;
- utrzymywanie korespondencji oraz korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.
Katalog ten, jak przyjmuje się w doktrynie, ma charakter otwarty. Oznacza to, iż Sąd, po rozważeniu całokształtu sprawy, może postanowić o innych sposobach utrzymywania kontaktów, niewymienionych powyżej.
Ustalenie kontaktów z małoletnim dzieckiem
Stosownie do treści art. 579 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.), postanowienia w sprawach o ustalenie, ograniczenie albo zakazanie kontaktów z dzieckiem mogą być wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy. Dotyczy to także zmiany rozstrzygnięć w tym przedmiocie, zawartych w wyroku orzekającym rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa albo ustalającym pochodzenie dziecka. Postanowienia takie stają się skuteczne i wykonalne po uprawomocnieniu się. Ponadto, stosownie do art. 582 k.p.c., jeśli brak jest porozumienia między rodzicami odnośnie ustalenia kontaktów z dzieckiem, rozstrzygnięcie przez sąd może nastąpić dopiero po umożliwieniu rodzicom złożenia oświadczeń, chyba że ich wysłuchanie byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami.
Kto może złożyć wniosek w sprawach dotyczących kontaktów z małoletnim dzieckiem?
W zdecydowanej większości wniosek ten składany jest przez jednego z rodziców, natomiast drugi rodzic powinien zostać wskazany we wniosku jako uczestnik postępowania. Jednakże nie jest prawdą, że jedynie rodzice posiadają legitymację czynną do złożenia wniosku w tej kwestii.
Uprawnieni w tym zakresie są również:
- Babcie i dziadkowie
- Rodzeństwo małoletnich dzieci
- Inne osoby, które utrzymywały z dzieckiem kontakty (np. ciotki, wujkowie, kuzynostwo, osoby, które sprawowały pieczę nad dzieckiem, prababcie, powinowaci babć/dziadków lub rodziców dziecka – np. macocha/ojczym).
Zgodnie z art. 113(6) k.r.o., przepisy dotyczące utrzymywania kontaktów z dzieckiem stosuje się odpowiednio do relacji dziecka z rodzeństwem, dziadkami, powinowatymi w linii prostej oraz innymi osobami, które sprawowały przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem. Osoby te odgrywają bowiem istotną rolę w życiu dziecka, niejednokrotnie łączą je z nim silne więzi uczuciowe. Uznaje się, iż na dobro dziecka ma wpływ utrzymywanie relacji z innymi krewnymi, nie będącymi jego rodzicami.
Gdzie skierować wniosek dotyczący kontaktów z małoletnim dzieckiem?
Wniosek o uregulowanie/ograniczenie/pozbawienie prawa do kontaktów należy złożyć do właściwego sądu. W tym przypadku będzie to Wydział Rodzinny i Nieletnich Sądu Rejonowego miejsca zamieszkania dziecka (na moment złożenia wniosku). Zgodnie z art. 26. § 1. k.c., miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. W sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.
Prawo czy obowiązek?
Rodzina jest dla każdego dziecka pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym. Bez cienia wątpliwości, wywiera ona niezwykle istotny wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka, na jego stosunek do innych ludzi, jak również na późniejsze wywiązywanie się z ról społecznych i zawodowych.
We wczesnej fazie rozwoju dziecka, najważniejszymi osobami w jego życiu są naturalnie rodzice. Niezmiernie istotne dla jego prawidłowego rozwoju jest wytworzenie silnych więzi, zarówno z matką, jak i z ojcem. W obrębie najbliższej rodziny zaspakajane są podstawowe potrzeby psychiczne dziecka, jak m.in. poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, przynależności, uwagi oraz miłości.
Istnieje jednak wiele przypadków, w których rodzina nie jest w stanie zapewnić dziecku odpowiedniego środowiska do rozwoju oraz możliwości wykorzystania przez nie pełnego potencjału. Przyczyny istnienia takiego zjawiska są bardzo zróżnicowane. Kłótnie, przemoc, alkoholizm, rozstanie rodziców – wszystko to może negatywnie oddziaływać na dziecko. Zdarzają się również przypadki zupełnego braku zainteresowania rodziców i ich emocjonalnego chłodu w stosunku do dzieci.
Bez wątpienia jednak, immanentnym czynnikiem warunkującym prawidłowy rozwój dziecka jest nawiązanie więzi z ojcem i matką. Ustawodawca, dostrzegając ową potrzebę, w art. 113 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), ustalił, iż utrzymywanie kontaktów ze swoim dzieckiem jest zarówno prawem, jak i obowiązkiem każdego rodzica. Ponadto, doprecyzował, iż utrzymywanie kontaktów z dzieckiem jest niezależne od tego, czy rodzic posiada pełną władzę rodzicielską, czy też jest jej pozbawiony albo w niej ograniczony. Stosownie do art. 113(2) § 1 k.r.o., sąd opiekuńczy może podjąć decyzję o ograniczeniu utrzymywania kontaktów, jeśli uzna, że wymaga tego dobro dziecka (np. w przypadku, gdy w rodzinie panuje przemoc).
Na mocy art. 113(3) k.r.o., sąd ma uprawnienie do zakazania kontaktów z dzieckiem, jeśli uzna, że ich utrzymywanie poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza.
A zatem, reasumując, sąd opiekuńczy może wydać trzy rodzaje rozstrzygnięć, a mianowicie, może:
- uregulować kontakty lub
- je ograniczyć lub
- zakazać ich utrzymywania.
Sąd opiekuńczy może również zobowiązać rodziców do określonego postępowania, m.in. poprzez skierowanie ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc. Jednocześnie wskazuje sposób kontroli wykonania wydanych zarządzeń.
Możliwe jest również udzielenie przez Sąd zabezpieczenia kontaktów na podstawie art. 755 § 1 pkt. 4 k.p.c. (np. do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w tej kwestii).
W sprawach z zakresu rodzinnego należy pamiętać o tym, że jedną z najważniejszych wartości jest dobro dziecka, które Sąd musi wziąć pod uwagę przy rozpatrywaniu wszelkich spraw, które dotyczą małoletnich.
Ile wynosi opłata za wniosek w zakresie kontaktów?
Opłata od wniosku wynosi 100 zł. (art. 23 pkt. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Co powinien zawierać wniosek w sprawie kontaktów z małoletnim dzieckiem?
Stosownie do treści art. 511 k.p.c., wniosek o wszczęcie postępowania o kontakty z małoletnim dzieckiem powinien czynić zadość przepisom o pozwie, z tą zmianą, że zamiast pozwanego należy wymienić zainteresowanych w sprawie.
W piśmie tym można również zawrzeć wnioski dowodowe, np. o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, zeznań świadków lub dowodu z Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych (OZSS). Jest to podmiot, którego głównym zadaniem jest sporządzanie opinii w sprawach rodzinnych opiekuńczych, jak również w sprawach nieletnich. W ramach OZSS przeprowadzane są zróżnicowane badania w zakresie pedagogiki, medycyny rodzinnej, pediatrii i psychologii.
We wniosku o uregulowanie kontaktów można zawrzeć również wniosek o udzielenie zabezpieczenia poprzez uregulowanie sposobu kontaktów na podstawie art. 755 § 1 pkt 4 k.p.c. Stosownie do treści art. 756(2) § 1 pkt 2 k.p.c., sąd uwzględniając wniosek o zabezpieczenie przez uregulowanie sposobów kontaktów z dzieckiem może na wniosek uprawnionego zagrozić obowiązanemu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego na wypadek naruszenia obowiązków określonych w tym postanowieniu (już na etapie postępowania w kwestii wniosku o zabezpieczenie).
Jeśli jednocześnie z wnioskiem o uregulowanie kontaktów złożono wniosek o ich zabezpieczenie, sąd najpierw rozpozna wniosek o zabezpieczenie.
Reasumując, ustawodawca polski, zdając sobie sprawę z faktu, iż dla prawidłowego rozwoju dziecka utrzymywanie kontaktu z członkami rodziny jest niezwykle istotne, uregulował kwestię kontaktów z małoletnim w sposób zgodny z wytycznymi oraz standardami, przedstawionymi w aktach rangi międzynarodowej, jak chociażby Konwencja o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 r. Najważniejszą kwestią jest w tym wypadku zadbanie, aby zasada dobra dziecka była dostatecznie chroniona.
